قلعه رودخان نام قلعه‌ای تاریخی متعلق به دوران سلجوقی در ?? کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. این قلعه با ??? هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد.دیوار قلعه ???? متر طول دارد و در آن ?? برج و بارو قرار گرفته شده است.
در دوره? سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه‌های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است. بر روی سردر ورودی آن درج شده است که این قلعه در سال ??? تا ??? هجری قمری برای سلطان حسام‌الدین امیردباج بن امیر علاء‌الدین اسحق تجدید بنا شده است. این کتیبه در موزه? گنجینه? رشت نگهداری می‌شود.
این قلعه در ارتفاعی بین ??? تا ??? متر از سطح دریا واقع شده است و در کنار آن رودخانه‌ای با همین نام جاری است.

وجه تسمیه قلعه رودخان:چون این قلعه تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده به قلعه ‏رودخان معروف است. کلمه رودخان در واقع مخفف رودخانه و قلعه رودخان یعنی قلعه ای ‏که در نزدیکی رودخانه است. این قلعه در ادوار تاریخی به نامهای قلعه "هزار پله"،چون این قلعه تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده به قلعه رودخان معروف است. کلمه ‏رودخان در واقع مخفف رودخانه و قلعه رودخان یعنی قلعه ای که در نزدیکی رودخانه ‏است. این قلعه در ادوار تاریخی به نامهای قلعه "هزار پله"، "حسامی" و "سکسار" نیز ‏نامیده شده است. موقعیت جغرافیایی:قلعه عظیم رودخان یکی از با شکوه ترین بناهای ‏تاریخی گیلان است. این دژ بر فراز کوهی در 25 کیلومتری جنوب غرب شهر فومن در ‏محدوده دهستان گوراب پس، از توابع بخش مرکزی شهرستان فومن قرار دارد. ارتفاع ‏قلعه از سطح دریاهای آزاد بین 655 تا 715 متر است که در خط الراس یکی از ارتفاعات ‏منطقه با نام محلی "قلعه ژیه" واقع شده است. ‏
در جهت شمال غرب قلعه، رودخانه ای به همین نام جاری است که از ارتفاعات پشت ‏کوه و ماسوله داغ تالش _ حد فاصل استان گیلان و زنجان _ سرچشمه میگیرد. ارتفاع ‏قلعه از شهر رشت 680 متر است. در جهت شمالی قلعه، رودخانه ای به نام قلعه ‏رودخان وجود دارد که با باران اندکی هم آب آن دو برابر میشود، به طوریکه آب نسبتا زیاد ‏این رودخانه در گذشته مانع حرکت سربازانی بوده که به طرف این قلعه می رفته اند. ‏جنگلهای انبوه قدیمی نیز مانع دیگری برای حرکت مردان جنگلی بوده است، به همین ‏خاطر این دژ در دوران آبادانی ممتد خود کمتر مورد حمله متجاوزین قرار گرفته است. ‏گردشگران و علاقه مندان به دیدن قلعه، بعد از شهر فومن جاده آسفالته مسیر قلعه را در ‏جهت جنوب طی میکنند و پس از عبور از روستاهای گشت، کرد محله، گشت رودخان، ‏سیه کش، گوراب پس، ملسکام، سعید آباد و قلعه رودخان به روستای حیدرآلات میرسند ‏و پس از گذر از میان این روستا، جاده را تا اراضی پارک جنگلی قلعه رودخان می پیمایند و ‏بالاخره مسیر 1.5 کیلومتری صعود تا قلعه را با پای پیاده و از طریق پله های احداث شده ‏طی میکنند.‏
پیشینه تاریخی ‏قلعه رودخان:با اینکه قلعه رودخان مدتها تخت سلطنت و مرکز حکمرانی حکام گیلانی بیه پس بوده، در ‏متون تاریخی و جغرافیایی گیلان تا قبل از قرن دهم هجری نامی از این قلعه به میان ‏نیامده. تنها عبدالفتاح فومنی در کتاب تاریخ گیلان یکبار از کوه قلعه رودخان یاد میکند و ‏مینویسد: "امیره شاهرخ و کامیاب، پسران امیره سالار و بنی اعمام حسین خان بودند که ‏به دستور حسن خان کهدمی در کوه قلعه رودخان کشته شدند." سلاطین اسحاقوند که ‏از سال 550 تا 1002 ه.ق بر قسمت اعظم این مناطق حکمرانی داشته و نسبت خود را ‏به اشکانیان می رساندند. از این قلعه با توجه به موقعیت دفاعی ممتاز و سوق الجیشی ‏آن، به عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده کرده و به دفعات در تجدید بنا و مرمت آن همت ‏گماشته اند. به طوریکه این قلعه در فاصله سالهای 918 تا 921 ه.قبه دستور سلطان ‏حسام الدین امیره دباج بن امیرعلاالدین اسحاقی مرمت گردیده و از آن زمان به بعد به نام ‏‏"قلعه حسامی" نیز معروف شده است. هدایت خان حاکم فومن در سال 1175 ه.ق در ‏زمان قیامش علیه کریم خان زند به تعمیر قلعه رودخان پرداخت و با تجهیز آن به توپهای ‏جنگی، آنرا برای دفاع از خود آماده نمود. قدمت این قلعه به دوره سلجوقی برمیگردد، ‏البته تمامی این قلعه بزرگ در یک زمان ساخته نشده است بلکه در دوره های بعدی ‏مرمت و بازسازیهایی روی آن صورت گرفته است. ویژگی های معماری قلعه رودخان با ‏مساحتی در حدود 2.6 هکتار، سراسر کوه را به وسیله 52 برج و بارو و دیواری به طول ‏‏1550 متر که از پستی و بلندیهای کوه وعوارض طبیعی تبعیت کرده، احاطه میکند. این بنا ‏به وسیله سنگ و آجر ساخته شده و در بخشهای آسیب پذیر و نقاط حساس، سنگ با ‏ملات ساروج به کار رفته اما در مسیر اطاقها، برجها و سقفهای گنبدی شکل از آجر، گچ و ‏ملات ساروج استفاده شده است. ارتفاع دیوارها متفاوت و از 3 تا 10 متر متغیر است و در ‏نقاط نفوذپذیر قلعه، دیوارها و باروها قطور و ارتفاع بیشتری دارند. انتخاب مکان مناسب، ‏بهره گیری از مصالح مقاوم، استفاده از شیوه های مختلف معماری و ایجاد اشکال ‏هندسی متنوع، عظمت خاصی به این مجموعه داده است. فرم کلی قلعه نامنظم است ‏و از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده است.‏
بخش غربی:شامل دروازه ورودی، چشمه، حوض، آب انبار و سردخانه، حمام، آب ریزگاه، شاه نشین ‏و تعدادی واحد مسکونی که به وسیله برج و باروهایی محصور شده اند. قلعه کلا دارای ‏دو ارگ و شانزده قراول خانه است. ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده؛ ‏قراول خانه ها به صورت دو طبقه با نورگیرها و روزنه های متعدد مسلط بر محیط اطراف ‏است. در ورودی یا دروازه قلعه، شمالی است و در دو طرف آن دو برج توپر بسیار عظیم ‏ساخته شده است که در گذشته بر بالای آن کتیبه ای نصب شده بود. این کتیبه در حال ‏حاضر در موزه رشت1 نگهداری میشود. بخش شرقی: مساحت بخش شرقی کمتر از ‏بخش غربی است. بناهای موجود در آن بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل دروازه ورودی ‏جداگانه با دو برج بزرگ، زندان، تعدادی واحد مسکونی و در اضطراری(دزد در) است. در ‏دیوار شمالی و جنوبی قلعه و در فواصل نامنظم، برجهایی است که بالای آنها اطاقهای ‏هشت ضلعی، از آجر ساخته شده(دیوارهای قلعه، شصت و پنج برج نگهبانی دارد) و در ‏دیوارها، منافذ و ترکشهایی برای دیده بانی و برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی، تعبیه ‏شده است. از وجوه جالب توجه در معماری قلعه رودخان، کاربرد طاقهای جناغی و انواع ‏مختلف آن و نیز طرحهای آجرکاری و سنگ چینی است که نشان از دقت نظر سازندگان ‏آن دارد.

توضیحات بیشتر:از در ورودی اصلی که به قلعه وارد می شویم، دیوار جنوبی نزدیک است و ‏بیش از بیست متر از در دوم هشتی فاصله ندارد..

 در ورودی اصلی ابتدا به ‏هشتی بزرگی وارد می شود و سپس از هشتی به حیاط قلعه می رود. این ‏دو مدخل مسلما روزی درهای محکم و استوار داشته اند . هنگامی که داخل ‏حیاط شدیم ، اگر به دست راست یعنی، به طرف غرب منحرف شویم، به ‏اطاقهای متعدد خرابی می رسیم و سپس چشمة آبی که منبع اصلی آب ‏قلعه است جلوی ما نمایان می شود. معروف است که این آب را با گنگ (= ‏تنبوشه) از ییلاق زرد خونی (بکسردال) آورده اند . پس از گذشتن از این ‏چشمه با پیمودن فاصلة زیادی به بنائی عظیم و مدور بر می خوریم که روزی ‏دو طبقه بوده است. و طبقة زیرین فعلاً دارای تونلی است که به خارج می ‏رود. معروف است که این سمج، فرارگاه قلعه بوده است. با ادامه دادن راه، ‏به طوری که دیوار جنوبی به طرف دست چپ ماست، طرف دست راست، ‏بناهای متعدد و زیاد است. تا پس از طی دویست متر به قسمت شاه نشین ‏می رسیم که در منتها الیه غربی قلعه، در دور طبقه با آجر بنا شده است. ‏پهلوی دیوار جنوبی و شمالی پس از بالا رفتن از پنجاه پله به این شاه نشین ‏وارد می شویم دیوار غربی شاه نشین ، دیوار غربی قلعه است. ‏
طبقة زیرین شامل راهروئی باطاق آجری هلالی از شمال به جنوب است که ‏از وسط این راهرو به طرف شرق راهروی دیگری باطاقی شیب دار و پله ‏هائی متعدد ما را به دو اطاق طبقة زیرین می برد. دو طرف راهروی شمالی ‏جنوبی ، پلکانی است که به اطاقهای طبقه بالا و پائین می رود. طبقة بالا ‏شامل سه اطاق است، دو اطاق در جنبین و یک اطاق که مسلط بر این دو ‏اطاق است در غرب این دو اطاق بنا شده است . غیر از سقف این اطاق جدا ‏که خراب شده است باقی قسمتهای بنا از دیوار و سقف و پلکان کاملاً ‏برجاست. ‏ ‏
اگر پس از وارد شدن از در ورودی اصلی قلعه به طرف شرق رفتیم، باز دیوار ‏جنوبی نزدیک ماست و برطرف دست راست ما قرار می گیرد . طرف دست ‏چپ، آثار بناهای مخروبة زیاد است . پس از طی صد و پنجاه متر به سردری ‏می رسیم که بالای آن اطاقهائی است . ‏ طول این قلعه در حدود پانصد متر و عرض آن در نقاط مختلف فرق می ‏کند. ‏ عظمت این قلعه به قدری است که به شهری آباد بیشتر شباهت دارد. ‏نگارنده که بیش از بیست قلعه از قلاع انگلستان را از نزدیک دیده است. این ‏قلعه را بزرگتر و مستحکم تر از هر یک از آنها می داند. بسیار بجاست که پس ‏از انداختن درختان جنگلی که خود عامل بسیار مؤثری در تخریب بناهای ‏باستانی گیلان است، این قلعه را تعمیر و مرمتی کنند و راهی برای آن ‏بسازند، تا جهانگردان بتوانند یکی از بناهای عجیب ایران را از نزدیک مشاهده ‏کنند. ‏ جلو در ورودی قلعه پایة ستونی از سنگ سفید است که طول فعلی آن 77 ‏سانتی متر و عرض آن 33 سانتی متر و طول پایة آن 35 سانتی متر و عرض ‏آن 25 سانتی متر است. ‏
این عبارات بخط خوش نستعلیق بر آن حک شده است: ‏رعلاء الدین اسحقی خلد ملکه و سلطانه در تاریخ ثمان عشر و تسعما به این قلعة ‏مبارکه را که مسمی بقلعة حسامی است و هرگز درجة تعمیر نیافته .... 918 دانا چون ‏دهر دشمن خوی هرزه جوی ... خویش اظهار کند و عهد.... ‏ باقی مطالب آن فرسوده شده و از میان رفته است. ‏
کتیبه ای که خچکو از آن یاد کرده است ، امروز بر بالای در ورودی نیست . ‏راهنمایان اظهار می کردند که مردی هندی این سنگ را از محل خود کنده و ‏پائین انداخته است. دیگران آن را شکسته اند و پاره های آن را به درة مقابل ‏در ورودی انداخته اند . مدتها در میان درختان و علف های جنگلی جستجو ‏کردیم و پاره های آن را نیافتیم. ‏ این سنگ نوشته از کمال الدین محمد گیلانی است و منظومه آن از « خان ‏احمد شیروانی» و نوشته آن اثر « ابن حسین الخراسانی» است. ‏ در گذشته چشمه آبی در داخل قلعه جاری بود که وقت محاصره از آب ‏آن استفاده می شد . این چشمه پس از زلزله سال 1369 گیلان خشک شد. ‏ ‏ ‏ امروزه قسمت عمده ای از بنا در زیر قشری از پیچکها پنهان شده و ‏قلعه در هاله ای رمز آلود در دل جنگل سرسبز غنوده است. ‏ مشاهدة این قلعه، هر بیننده ای را به حیرت وا می دارد؛ حیرت از آن رو که ‏چگونه سازندگان هنرمند آن توانسته اند مصالح مورد نیاز آن را از یک راه ‏کوهستانی بسیار دشوار تا پای کار در بلندای کوه برسانند و دژی این گونه ‏بلند و محکم را در ارتفاعی دور از دسترس بسازند. این ساختمان از سنگ و ‏آجر ساخته شده است و در بخش آسیب پذیر و حساس آن از سنگ با ملاط ‏ساروج استفاده شده است؛ اما در بیش تر اتاق ها ، برج ها و سقف های ‏گنبدی شکل آن ، از آجر و گچ استفاده شده است. با توجه به پستی و بلندی ‏طبیعی کوهستان، ارتفاع دیوارها از 3 تا 10 متر متفاوت است . در نقاط نفوذ ‏پذیر قلعه، قطر و ارتفاع دیوارها و باروی آن بیش تر است . تنها راه ورود به ‏قلعه، در جهت شمال شرقی قرار دارد که در کنار آن دو برج دفاعی ساخته ‏شده است . این قلعه، در مواقع اضطراری می توانست چندین هزار نفر را ‏برای مدت طولانی در خود جای داده و محافظت کند. در داخل قلعه، آبی گوارا ‏در همة فصل های سال جاری است . احتمال داده می شود که این آب را با ‏استفاده از آبراهه (کانال) به داخل قلعه آورده باشند. ‏ گرچه گذشت زمان و رویش بوته ها و درختان متعدد در پیکر قلعه که ‏ریشة آن ها تا عمق دیوارها نیز نفوذ کرده، موجب آسیب دیدن این بنای مهم ‏تاریخی شده است ، ولی خوشبختانه هنوز هم می توان آن را از سالم ترین ‏قلعه های ایران دانست که با اندکی مرمت به فضائی با جاذبه های ‏جهانگردی فراوان تبدیل خواهد شد. ‏ قلعة وردخان ، به علت ارزش و اهمیت تاریخی با شمارة 1567/3، در ‏فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ‏

شرح روزنامه ایران:

علاقه مندان به دیدن قلعه بعد از عبور از شهر فومن، پس از گذشتن از روستاهای گشت، کر و محله، گشت رودخان، سیاه کش، گوراب پس، ملسکام و سعیدآباد به روستای قلعه رودخان رسیده و پس از گذشتن از حیدرآلات و طی سه کیلومتر جاده خاکی وارد اراضی پارک جنگلی قلعه رودخان شده و بایدمسیر ?/? کیلومتری صعود تا محل قلعه را از راه پله احداث شده، عبور کنند.
 گفتنی است، قلعه رودخان از دو بخش تشکیل شده است، قسمت ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده که در قسمت غربی این بنا واقع است، قلعه کلا دارای دو ارگ شانزده قراول خانه است.در ورودی یا دروازه قلعه شمالی است و در دو طرف آن دو برج توپر بسیار عظیم ساخته شده است و بر بالای دروازه اصلی، کتیبه ای نصب شده بود که این کتیبه در حال حاضر در موزه رشت نگهداری می شود.
 برخی از ساکنین منطقه به این شایعه باور دارند که این قلعه را «جن ها» بنا کرده اند. آنها در باور خود، اظهار می دارند هیچ بنایی که توسط آدمیزاد بنا شده باشد، نمی تواند اینقدر دوام بیاورد. بر اساستحقیقات انجام شده، این دژ عظیم که به قلعه روخان (رودخان) موسوم است، طی وقایع و رویدادهایی که پس از دوره ساسانی به وقوع پیوست، تخریب شد، اما در قرن ? و ? هجری قمری و در زمان حکومت سلجوقیان تجدید بنا شد و به همین جهت در شمار قلاع اسمعیلیه مشهور است.
 از روستای قلعه رودخان تا قلعه رودخان طبیعت بسیار زیبا و چشم اندازهای زیادی وجود دارد که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در مسیر صعود به قلعه درختانی با قدمت طولانی به سمت آسمان قد علم کرده و نور از لابه لای شاخه های این درختان به پایین می ریزد.خاطرنشان می شود: قبلا چشمه آبی که منبع اصلی آب قلعه بود، در حیاط قلعه دیده می شد و معروف است که این آب را با گنگ از ییلاق زردخونی آورده اند.
 این چشمه پس از زلزله سال ???? گیلان خشک؛ اما بعدها به وسیله میراث فرهنگی گیلان احیا شده است.قسمت دوم قلعه، قسمت نظامی یا قورخانه است که در قسمت شرقی قلعه رودخان قرار دارد.
 از وجوه جالب توجه در معماری قلعه رودخان کاربرد طاق های جناغی و انواع مختلف آن و نیز طرح های آجرکاری و سنگ چینی است که نشان از دقت نظر سازندگان آن دارد.گفتنی است، با توجه ویژه کار گروه گردشگری گیلان به اهمیت و جایگاه مهم بنای قلعه رودخان و نقشه آن در ایجاد یک قطب بزرگ گردشگری در استان همزمان با فعالیت های اداره کل میراث فرهنگی گیلان زمینه حضور و سرمایه گذاری بخش خصوصی در پارک جنگلی قلعه رودخان فراهم شده، به طوری که پیش طرح ایجاد تاسیسات اقامتی و پذیرایی در محدوده پارک جنگلی قلعه رودخان ارایه و نظر به ویژگی های استثنایی بنای قلعه رودخان و طبیعت بسیار زیبا و جذاب آن با اقوام های هماهنگ سازمان ها و ادارات دولتی نظیر منابع طبیعی، محیط زیست، راه و ترابری و میراث فرهنگی و گردشگری در آینده نزدیک قلعه رودخان محیط پیرامون آن به یکی از قطب های مهم گردشگری در کشور تبدیل خواهد شد.