انسان بیش از تنبیه به تشویق نیاز دارد. تشویق به انسان عشق و امید و انگیزه می دهد و او را برای آینده سر شار از امیدواری میکند و احساس خوب بودن و ارزشمندی را در او بالا میبرد. اما در جامعه ما تشویق جایگاه برتری ندارد و ما بیشتر مایل هستیم از تنبیه و تحقیر استفاده کنیم تا تشویق. همین وضعیت باعث
سر خوردگی و ناامیدی فرزندانمان میشود و ما با دست خود فرزندانمان را به سوی احساس حقارت سوق میدهیم و انرژی مثبت را از آنان میگیریم. تشویق اصول و قواعدی دارد که ما باید آن را خوب بدانیم تا بتوانیم خوب هم از آن استفاده کنیم.
***
اصول و شرایط تشویق
1- شرط سن
در تشویق کودکان شرط سن مهم است و باید مورد رعایت قرار گیرد. در هر سن مقتضائی را باید در نظر گرفت و این امر شدنی نیست مگر بشرط آگاهی از فنون روانشناسی و داشتن اطلاعات در زمینه روانشناسی کودک و نوجوان.
در هر سنّی خواسته ها فرق می‌کنند و طبعاً نوع جوایز و پاداش فرق خواهد کرد. تشویق از کودک خردسال بصورت بغل کردن و بوسیدن و نوازش است در حالیکه این امر برای افراد نوجوان و بالغ شدید چندان موردپسند نباشد. و یا تحسین کودکی در تنهائی بعنوان تشویق او کودک را اقناع خواهد کرد در حالیکه این امر برای نوجوان قانع کننده نیست. او دوست دارد در جمع مورد تأیید قرار گیرد
2- شرط جنس
تشویق و تأیید و حتی جایزه دادن برای پسر و دختر بهتر است متفاوت باشد. بدین‌معنی که شرایط حیات روانی و اجتماعی آنان را موردنظر قرار دهیم. شاید پسران به اسباب بازی‌ها، وسایل مکانیکی و ابزار متحرک بیشتر راغب باشند تا به ظرافت کاری‌ها و زیبائی‌ها، در حالیکه دختران به آن بعد بیشتر توجّه دارند.
شاید بهتر است برای جایزه پسران مثلاً یک کامیون یا دوچرخه و موتور پلاستیکی تهیه کنیم و برای دختران جایزه‌ای از نوع سنجاق و روبان سر، گل‌سینه، و چیزهای دیگری که دختران بدان رغبت و علاقه‌ای دارند. از طرف دیگر باید زمینه‌های حیات فردی و اجتماعی پسر و دختر را در این راه ملحوظ داریم
3- شرط روانی افراد
نکته مهمی که در تشویق می‌بایست مورد نظر باشد شرایط روانی کودکان در سنین مختلف و نوع پای‌بندی آنان به لذات است. کودکان خردسال بدنبال لذات جسمی زودگذر و از نوع لذات کامی هستند. برای تشویق اگر کامشان را شیرین کنیم برایشان لذتبخش‌تر از آن است که مثلاً دائرة‌المعارفی را تا چند هزار برابر از نظر قیمت به آنها اهدا کرده و مورد تشویقشان قرار دهیم.
این کار در سنین بزرگسالی، نوجوانی و بلوغ آنان اگر صورت گیرد نوعی اهانت و توهین برای آنان بحساب خواهد آمد. در آن سنین تشویقی باید صورت گیرد که ذوق اجتماعی و شخصیتی آنان را اقناع کند و مثلاً آنها را به جامعه همسن خودشان بعنوان افرادی مهم معرفی نماید. همچنین کودکان خواستار زرق و برق و زیبائی ظاهرند در حالیکه برای بزرگترها مسأله عمق اهمیت دارد. کودکان در فضای حسی زندگی می‌کنند و بزرگترها در فضای ادراکی
4- شرط کار و تلاش
در تشویق کودک و اعطای جایزه به آنان این شرط را در نظر میگیریم که رابطه‌ای باشد بین میزان کار و تلاش و میزان تشویق. گاهی کودک کاری عادی و کوچک انجام می‌دهد و زمانی کاری بزرگ و مهم. در این صورت برخوردها نباید یکسان باشند. گاهی تشویق برای سرمایه‌گذاری یکساعته کودک است و زمانی برای کاری چندساعته که مثلاً هفته‌ای از عمر او صرف فلان کار و برنامه شده است.
رعایت این تناسب باید موردنظر باشد تا او دریابد در ازای میزان سرمایه‌گذاری و کوشش به جایزه‌ای دست خواهد یافت و این امر محرٌکی باشد برای کار و تلاش بیشتر و سرمایه‌گذاری زیادتر.
5- مقتضای درک و فهم
همه کودکان به یک میزان نمی‌فهمند و هوش آنها بیک اندازه نیست. بهمین‌نظر موضع‌گیری‌ها در قبال کودکان به یک گونه نمی‌تواند باشد. ممکن است تشویقی برای یک کودک اقناع کننده باشد و برای کودک همسّن او که از هوش برتری برخوردار است اهانت و تحقیر بحساب آید.
اینکه سعی دارند کودکان تیزهوش را از دیگر کودکان جدا کنند و تربیت نمایند به علل گوناگون است از جمله رعایت همین نکات که از ظرافت خاصی برخوردارند. ممکن است فردی در سن بلوغ باشد و کودکان بیندیشد و کودکی کم‌سن و سال باشد و به اندازه بالغان فکر کند. این تفاوت‌ها را باید مورد توجه قرار داد
- شرط تداوم
فرزند شما ممکن است عمل مهمی را انجام دهد و شما او را مستحق تشویق بدانید. ولی در این امر شیوه‌ای در پیش گیرید که قابل ادامه باشد. آنچنان نباشد که برای یک عمل عادی کودک تمام لغات و اصطلاحات مربوط به تشویق و تقدیر کودک را یکباره به کار برید.
همچنین ممکن است فرزند شما در کلاس اول ابتدائی شاگرد اول شود. بخاطر شاگرد اول شدن او خرید یک دوچرخه خطاست. زیرا بر این اساس شما بذر توقعی بزرگ را در اندرون او کاشته‌اید. اگر این کودک در کلاس پایانی دوره ابتدائی رتبه اول شود ناگزیر باید برای او اتومبیل بخرید
7- مستقیم بودن تشویق
برخی از پدران و مادران عادت دارند که بخاطر اخلاق و رفتار کودک و هم بعلت پیشرفت تحصیلی او جایزه‌ای تهیه کرده و محرمانه به مدرسه ببرند و از معلم و مدیرش بخواهند که آن را به اسم خود در سر صف به کودک تحویل دهد.
این کار نوعی ارتکاب خطا برای معلم است. زیرا کودک این توقع را از او دارد که در مراحله بعدی گام‌های مهم‌تر و یا لااقل مساوی آن بردارد و در حالیکه معلم عاجز است. ثانیاً برای دیگر کودکان حسرت‌آفرین است که فلان طفل همکلاسی بخاطر فلان مسئله بچنین جایزه‌ای دست یافته و آنها سرشان بی کلاه مانده و ثالثاً اگر روزی این حقیقت برای کودک کشف شود دیگر به چنین والدین و معلمی اعتماد نخواهد کرد و ....
8- خودداری از دادن سند
فرزند و یا شاگرد خود را تشویق کنید بدان شرط که تشویق شما سندی برای ابراز غرور و احساس اقناع همیشگی از اخلاق و رفتار و پیشرفت نشود و او فکر کند که بر این اساس واجد جمیع کمالات شده و دیگر نیازی به کار و تلاش ندارد.
براین اساس به او نوشته‌ای ندهید که از اخلاق و رفتارش کاملاً رضایت دارید. اگر چنین نوشته‌ای می‌دهید آن را محدود کنید، بدینگونه که تا این تاریخ از اخلاق و رفتار او رضایت داشته‌اید. بدین معنی که معلوم نیست برای فردا هم چنین رضایتی حاصل باشد. برای فردا تلاش و کوششی جدید لازم است و او همچنان باید در کار اصلاح و پیشرفت خود باشد
9- شرط قیمت و بها
بسیاری از پدران و مادران به واقع برای خودشان جایزه‌ای می‌خرند نه برای فرزندان آنها شاید نمی‌دانند که فرزندشان بین طلا و برنج، بین کائوچو و پلاستیک فرق نمی‌گذارند. چیز قیمتی یا ارزان برای کودک یکسان است.
برای تشویق کودک و جایزه دادن به او اشیائی گران‌قیمت می‌خرند و آنگاه برای اینکه آن شیئ نشکند آن را در قفسه‌ای قرار داده و آن را قفل و کودک را از بازی محروم می‌کنند. در چنین صورت بدست کودک چه رسیده است؟ آیا بهتر نبود که همان اسباب‌بازی ارزان‌قیمت پلاستیکی برای کودک تهیه می‌شد و از آن بهره‌مند می گشت .
9- شرط قیمت و بها
بسیاری از پدران و مادران به واقع برای خودشان جایزه‌ای می‌خرند نه برای فرزندان آنها شاید نمی‌دانند که فرزندشان بین طلا و برنج، بین کائوچو و پلاستیک فرق نمی‌گذارند. چیز قیمتی یا ارزان برای کودک یکسان است.
برای تشویق کودک و جایزه دادن به او اشیائی گران‌قیمت می‌خرند و آنگاه برای اینکه آن شیئ نشکند آن را در قفسه‌ای قرار داده و آن را قفل و کودک را از بازی محروم می‌کنند. در چنین صورت بدست کودک چه رسیده است؟ آیا بهتر نبود که همان اسباب‌بازی ارزان‌قیمت پلاستیکی برای کودک تهیه می‌شد و از آن بهره‌مند می‌گشت
نسرین یعقوب کچویی
